فقر شهری؛ محرک اثرگذار در وندالیسم اجتماعی

فقر به صورت یک مسئله حاد اجتماعی و اقتصادی وجود دارد و از گسترده ترین مشکلات جوامع انسانی بوده و عمری به درازای زندگی بشر دارد.

شهرنشینی و گسترش بی محابای آن بر نابرابری های اجتماعی، افزایش فساد و جرم و جنایت، بحران های زیست محیطی، نابرابری و اختلاف طبقاتی، نبود رفاه اجتماعی و فقر  اثر مستقیم دارد.

دکتر عماد مطالبی، کارشناس آمایش شهری در گفت وگو با ایسنا، فقر را یکی از پدیده های فراگیر اجتماعی در عصر حاضر دانست و اظهار کرد: طی دهه های اخیر مبحث عدالت فضایی از منظر تبیین فقر شهری و گستره سکونتگاه های غیر رسمی در میان پهنه های شهری و مناطق پیرامونی اهمیت ویژه ای یافته است.

وی با بیان اینکه بی عدالتی در نحوه توزیع اعتبارات و تسهیلات تاثیر جبران ناپذیری بر ساختار و ماهیت شهرها می گذارد، افزود: این امر بر نابرابری و عدم تعادل فضایی شهرها و گستره فقر شهری و شکل گیری سکونتگاه های غیر رسمی به ویژه در حاشیه شهرها دامن می زند و سبب توسعه مناطق کم برخوردار می شود.

مشاور کمیسیون عمران و توسعه شهری شورای شهر رشت، یکی از دلایل بروز مسائل ناشی از شهرنشینی و شهرگرایی را کم توجهی یا بی توجهی به آثار عدالت فضایی در فضاها و مکان های شهری دانست و تصریح کرد: مناطق فقیر شهری در ابعاد اجتماعی و اقتصادی و کالبدی دارای شاخص هایی هستند که این مناطق را نسبت با سایر مناطق شهری دچار رکود و انزوا می سازد و به نوعی به شکل سکونتگاه های غیر رسمی نمود عینی می یابد.

مطالبی، با بیان اینکه تبیین دیدگاه عدالت فضایی و توزیع و پراکندگی فقر از منظر عدالت براساس شاخص های مختلف اجتماعی، اقتصادی و کالبدی می تواند محدوده های آسیب پذیر شهری را مشخص سازد و ابزار مهمی را پیش روی برنامه ریزان شهری فراهم کند و در تصمیم سازی ها نقش اثربخشی داشته باشد، گفت: عدم تعادل خدمات در مقیاس های مختلف شهر سبب پیداش محلات کم برخوردار می گردد و این خود آغازی برای بروز ناهنجاری های اجتماعی و معضلات شهری می باشد؛ به گونه ای که می توان گفت حرکت آغازین شروعی برای وندالیسم اجتماعی است.

وی وندالیسم را پدیده‌ای اجتماعی و فرهنگی دانست که کمتر مورد توجه قرار گرفته و متذکر شد: وندالیسم پدیده ای ناهنجار در جوامع شهری است که غالبا ریشه اکتسابی دارد و از شرایط محیطی ناشی می‌شود و سبب رویکردهای رفتاری خرابکارانه و ایجاد بزه می شود و به عنوان پدیده ای مغایر با ارزش ها و هنجارهای جامعه شناخته می شوند.

این کارشناس برنامه ریزی شهری، با بیان اینکه زندگی در جامعه نیازمند رفتارها و هنجارهای اجتماعی است، ادامه داد: قوانین بخشی از نظم موجود در اجتماع را تامین می‌کنند، اما همیشه به تنهایی زمینه زندگی مسالمت آمیز انسان‌ها در کنار یکدیگر را نمی توان فراهم ساخت، بلکه این شعور اجتماعی افراد است که متضمن رعایت ارزش‌ها و هنجارهای جامعه است لذا اگر هر فردی خود را مسئول بداند و در وجدان خویش احساس جوابگویی داشته باشد، بر خلاف هنجارهای اجتماعی حرکت نمی کند و به عنوان یک کارکرد در برابر این ساختار که اجتماع قانون مدار است، نمی ایستد و همگام با آن جلو می رود، اما متاسفانه گروهی از افراد بدون توجه به حق مساوی همه مردم در بهره‌مندی از امکانات و آسایش، به راحتی حاضر می‌شوند به منظور تخلیه روانی خود دست به هر نوع خرابکاری در اجتماع بزنند که این پدیده را وندالیسم اجتماعی می‌گویند.

مشاور کمیسیون عمران و توسعه شهری شورای رشت، ناسازگاری های حاکم بر روابط فرد و جامعه، تضعیف و فروپاشی اقتدار اخلاقی در تنظیم روابط بین افراد، تزلزل نهادهای جامعه در انتقال ارزش های اجتماعی، سلطه شرایط نابهنجار بر جامعه و واکنش و عکس العمل خصمانه و خشن برخی افراد به تحمیلات و شرایط نامطبوع، نا مطلوب و غیر عادلانه را نیز از جمله وندالیسم دانست.

وی با بیان اینکه فقر به طور ریشه ای ناشی از اوضاع ساختار اقتصاد سیاسی است، گفت: فقر در ارتباط های اجتماعی و سیاسی و اقتصادی متبلور می شود لذا مشارکت همگانی و حرکت برای تبلور اندیشه ها مبتنی بر توسعه اجتماعی، مردم سالاری، رفاه و عدالت زمینه را برای مشارکت عموم شهروندان و گروه های مردم نهاد در سطوح شهری با سوگیری توسعه همگانی و مهار ریشه ای فقر فراهم می آورد.

مطالبی، با بیان اینکه نباید فقر شهری را ریشه در اکولوژی شهری و وجود مناطقی خاص در پهنه های شهر مانند حاشیه ها و زاغه ها دانست، اضافه کرد: فقر شهری پدیده‌ای است چندبعدی و فقرای شهری با محرومیت‌ها و محدودیت‌های مختلفی زندگی می‌کنند.

وی عدم دسترسی به فرصت‌های اشتغال و درآمد، مسکن و خدمات ناکافی و ناامن، محیط‌های خشن و ناسلامت، فقدان سازوکارهای حمایت اجتماعی و دسترسی محدود به فرصت‌ها و خدمات آموزشی و بهداشتی را نمودهایی بارز از فقر شهری دانست که همه این موارد به عنوان نیروی محرکه وندالیسم اجتماعی می تواند مطرح شود.

این کارشنای برنامه ریزی شهری تصریح کرد: باید برای جلوگیری از وندال های اجتماعی و شهری که یک پدیده با رابطه مستقیم با فقر در عرصه شهر است، از تضاد طبقات در محدوده های مشخص شهری جلوگیری کنیم و با تحلیلی درست و پژوهش شناسی شهری و آینده نگری تفاوت‌های پنهان در لایه‌های درونی زندگی نظیر تربیت خانوادگی، نگرش فردی و اختلاف شئون اخلاقی و عقیدتی را شناسایی کنیم و با تمرکز بر اینکه آنها در ظاهری آشکار و کاربردی تجلی می‌یابد و به حوزه‌های ملموس زندگی و رفتار اجتماعی کشیده می‌شود سعی کنیم با آموزش های اجتماعی و فراهم نمودن شبکه خدمات مبتنی بر عدالت اجتماعی زمینه های دستیابی همه شهروندان را در بهره گیری از خدمات و امکانات شهری فراهم سازیم و از تقسیم بندی هایی که برتری‌های شهروندی، نوعی بی‌عدالتی و خصومت را در جامعه القا می‌کند پرهیز کنیم؛ همچنین تربیت اجتماعی و ‌نظام تربیتی جامعه از کارکردهای فنی و اخلاقی را ارتقا دهیم.

وی با تاکید بر لزوم استفاده از مالیات شهروندان به طور مستقیم و غیرمستقیم برای ارائه خدمات، خاطرنشان کرد: ما باید مالیات و خدمات را اثربخش و کارا سازیم و ارائه خدمات مطلوب و به روز به شهروندان داشته باشیم؛ در چنین حالتی شهروندان می‌پذیرند و به عینه مشاهده می‌کنند که خدمات شهری نتیجه مالیاتی است که خودشان می‌پردازند و لذا در مقابل حفظ و صیانت از سازه‌های ارائه کننده این خدمات مسئولیتی دوچندان بر دوش خود احساس می‌کنند و در نهایت تلاقی و تعامل لایه‌های مختلف فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی و… در شهرها به‌ ویژه کلانشهرها و تراکم و تنوع جمعیتی در آن را می توان با برنامه ریزی مناسب سامان بخشید و از وندالیسم اجتماعی با مدیریت کارای سازمانی در شهر جلوگیری کرد.